Pierwsze bagnety

     Nazwa bagnet pochodzi od francuskiego miasta Bayonne, znanego niegdyś z wytwarzania najlepszych bagnetów w Europie.

     Pierwsze bagnety wprowadzono we Francji ok. 1640 r. za sprawą markiza de Puysegur'a, dowódcy garnizonu w Ypres, który rozkazał dowodzonym przez siebie muszkieterom osadzić złamane piki w lufach muszkietów dla obrony przed kawalerią. Tak powstał bagnet szpuntowy lub kołkowy. Jak sama nazwa wskazuje zatykał on otwór lufy i nie mozna było strzelać z muszkietu gdy nasadzony był bagnet. Choć w ferworze bitwy zdarzało się że muszkieter oddawał strzał gdy miał bagnet na lufie. Pionierskie zastosowanie takich muszkietów z bagnetami miało miejsce prawdopodobnie podczas działań wojsk francuskich w Holandii w 1647 r.

      

     Wyposażenie muszkieterów w bagnety dawało im dodatkową broń osobistą przekształcając muszkiet w rodzaj włóczni użtecznej podczas bitwy do walki wręcz. Bagnety takie nadawały sie nie tylko do walki wręcz ale równiez do obierania jabłek. Były bardzo popularne, choć założenie na muszkiet takiego bagnetu zajmowało  zbyt dużo czasu i nie można było strzelać z założonym bagnetem.

     Te wady postanowiono wyeliminować poprzez zmianę mocowania bagnetu. W końcu doprowadziły te rozwiązania techniczne do powstania ok. 1695 r. bagnetu tulejowego. Taki bagnet nie był juz montowany we wnetrzu lufy, tylko nasadzony na zewnątrz a ostrze było odsunięte poza oś lufy. Dzięki takiej konstrukcji możliwe stało się strzelanie, kiedy bagnet był już założony na broń. Założony bagnet jednak utrudniał ładowanie.

     Wynalazek bagnetu tulejowego przypisuje się francuskiemu inżynierowi królewskiemu Sebastianowi le Prestre de Vauban, późniejszemu marszałkowi. Anglicy jednak twierdzą, że bagnet tulejowy wymyslił generał Hugh Mackay po klęsce jaka poniósł z rąk jakobitów w bitwie na przełęczy Killiecrankie w 1689 r.

   Konstrukcja bagnetu tulejowego jak i mocowania go na lufie przechodziła ewolucję. 

Powyżej wczesny bagnet mariniaków jaki był w użyciu w latach 1728 - 1746

 Zmodyfikowany bagnet mariniakówe z lat  ok. 1730 - 1750

     Jak widać na powyższych rysunkach starano sie udoskonalic bagnet by byl skuteczną bronią na polu walki. Zaczep w kształcie odwróconej litery L również podlegal modyfikacjom, ponieważ często zdarzało się, że bagnety  na polu walki spaddały z luf muszkietów. W 1770 r. zabezpieczono zaczep pierścieniem blokujacym.

     Dalszy rozwój bagnetów to juz inna historia

Szustokor szeregowego mariniaka cz. - 3

5. Guziki

Sprawa guzików jest dosyć skomplikowana choć nie beznadziejna. W ciągu całej historii istnienia Samodzielnych Kompanii zmieniała się nie tylko ilość guzików w szustokorze ale i też materiał z jakiego je robiono. Pamiętajmy jednak cały czas, że poruszamy się na obszarze domysłów i przypuszczeń historyków, którzy mają problem z dokładnym datowaniem kiedy dany „model” guzików obowiązywał. Starając się jednak odtworzyć szustokor mariniaków musimy dojść do pewnego standardu obowiązującego cały oddział. Pamiętać jednak trzeba też, że mogły zdarzać się wypadki kiedy współistniały ze sobą dwa różne modele szustokora jeśli chodzi o ilość guzików. Mogło to mieć miejsce ponieważ dostawy do Nowej Francji nie były wystarczające na potrzeby wojsk tam operujących. I tak Rene Chartrand¹ opisuje, że w 1755 r. do oddziałów francuskich w Ameryce wysłano wyłącznie płaszcze wojskowe doboszy, co u niejednego żołnierza mogło wywołać dość dziwne reakcje na taką niespodziankę. Skoro więc zaopatrzenie kulało to przez analogie można wysnuć wniosek, że mariniacy nosili szustokory starego i nowego typu, ale to tylko domysł. Poza tym daje to możliwość bezbolesnej konwersji dla chcących odtwarzać mariniaków z innych osiemnastowiecznych grup rekonstruujących francuskie oddziały.

• Materiał

Wiadomo, że w początkowym okresie istnienia Samodzielnych Kompani guziki używane w żołnierskich mundurach były z cynołowiu (ang. pewter) zgodnie z królewskim rozporządzeniem z roku 1686². Powszechne na przełomie XVII/XVIII w. guziki drewniane, rogowe lub z kości itp. obszywane materiałem stosowane były do cywilnych ubrań, gdzie materiał można było bogato ozdobić, lub do kocowych kapot. W żaden sposób guziki takie nie były stosowane do szustokora mariniaka, według dzisiejszego stanu wiedzy.

Na początku XVIII w., dokładna data nie jest znana, guziki zmieniono na żółte mosiężne w kształcie „grzybka”. Andrew Gallup³ pisze że podczas prac archeologicznych w Forcie Michilimackinac odkopano 78 sztuk wypukłych guzików mosiężnych z płaską krawędzią w dwóch rozmiarach, podobne guziki znaleziono też w Louisburgu. To zdecydowanie sugeruje, że są to rzeczywiście francuskie guziki wojskowe. Mniejsze guziki były stosowane do „małych ubrań”⁴ i konstrukcyjnie podobne były do tych używanych przy szustokorze ale mniejsze.

 

   

 Dwa rozmiary tych znalezionych guzików to ¾ cala te mniejsze i 1 cal te większe do szustokora. W przeliczeniu jakie proponuje Gallup jest to przedział między 17.0 mm – 19.5 mm dla mniejszych i 23.5 mm – 24.5 mm dla większych. Oczywiście idealnie by było posiadać mosiężne guziki ale guziki w kolorze żółtym (złotym) metalowe bez spłaszczonych brzegów też będą dobre.

Niektóre źródła podają, że guziki były miedziane, ale nie wydaje się to prawidłowe⁵. Natomiast w French Soldier’s Surtout Coat znajduje się informacja, ze guziki dla szeregowych mariniaków składały się z mosiężnego grzybka oraz drewnianej podstawy przyszywanej do munduru. Niestety nie wiem jak mogłoby to wyglądać. Prawidłowym więc guzikiem do szustokora powinien być guzik mosiężny z płaskim brzegiem w wielkości 1 cala, takie guziki trudno jednak znaleźć, dlatego guziki bez spłaszczonych brzegów też wchodzą w rachubę.

• Front szustokora czyli body

Nie tylko materiał z jakiego wykonano guziki się zmieniał ale również, w ciągu całej historii istnienia mariniaków zmieniała się ilość guzików na szustokorze. Przyjrzyjmy się historii tych zmian. Nie wiadomo ile guzików było na froncie szustokora w początkowym okresie istnienia mariniaków, ale na początku XVIII w. guziki były na całej długości płaszcza od góry do dołu i były pogrupowane trójkami. Prawdopodobnie było ich osiemnaście, w sześciu grupach po trzy (patrz rys. po lewej). Dosyć szybko zmieniono jednak rozstaw guzików, bo już w 1718 r. można zauważyć na litografii⁶ szustokory z osiemnastoma guzikami równomiernie przyszytymi od góry do dołu. Marta Gutkowska-Rychlewska⁷ podaje, że od około 1730 r. guziki naszyte w dużej ilości, miały znaczenie wyłącznie dekoracyjne, zapinane tylko na wysokości pasa. Wnioskować można, że moda zapinania guzików tylko do pasa tak się rozpowszechniła, że ok. 1750 r. zmieniono ilość guzików na dziewięć sięgających do pasa. Prawdopodobnie przez jakiś czas funkcjonowały oba typy szustokora, co mogło być spowodowane brakami w zaopatrzeniu mariniaków z francuskiej metropolii. Przykładowo na stronie www.kronoskaf.com opisany jest płaszcz mundurowy z 1756 r., który ma osiemnaście guzików na froncie, co wydaje się dziwnym skoro już kilka lat wcześniej dokonano zmian w ilości guzików w szustokorach mariniaków.

Podsumowując więc stary typ szustokora do ok. 1750 r., posiadał 18 guzików na froncie od góry do dołu, a nowy typ po ok. 1750 r., posiadał 9 guzików na froncie od góry do pasa tylko.

• Tył szustokora

Jeśli chodzi o te guziki to nie jesteśmy w stanie prześledzić dokładniej historii w ewolucji ilości guzików, żadne źródła nie skupiają się na tylnych guzikach szustokora tak bardzo jak na froncie. Wiadomo na pewno, że z tyłu były guziki na krawędzi plisu (fałdy) na wysokości pasa, służyły one do podtrzymywania pasa głównego. Prawdopodobnie tych guzików były trzy na każdym rozcięciu szustokora, lub tylko dwa na skrajnych plisach. W tej kwestii nie ma pewności. Przez jakiś czas, ale też nie wiadomo jak długo, jeden guzik spinał plisy szustokora na dole i jeden był przy każdej szczelinie plisy w połowie. Poglądowo pokazuje to poniższy rysunek. Prawdopodobnie spowodowane to było kształtem wczesnych szustokorów, które posiadały dużą ilość fałd (plis) wzmacnianych sztywnym płótnem. Usztywnienie to jednak szybko zlikwidowano. Nie wiadomo co w późniejszej historii stało się z tymi guzikami, ale wydaje się że skoro zredukowano ilość guzików na froncie to niewykluczone że i te guziki na plisach zlikwidowano, a pozostawiono tylko guziki na wysokości pasa. Według wszelkiego prawdopodobieństwa z tyły pozostawiono dwa guziki na bocznych rozcięciach plisu.

 Przykładowy tył z układem opisywanym w tekście

• Mankiety

Jak podaje Bruce J. Egil na początku XVIII w. mankiety posiadały po trzy guziki szeroko rozstawione. Litografia z 1718 r. pokazuje również po trzy guziki na mankietach. Inni wspomniani wcześniej autorzy podają jednak, że guzików na mankietach było po cztery. Układ czterech guzików na mankietach odzwierciedla pewne zmiany jakie przechodził szustokor począwszy od okresu najwcześniejszego. Jak już wcześniej wspomniano mankiety można było odpiąć i rozłożyć, czyli guziki spełniały swoją funkcję a nie tylko były ozdobą.

• Klapy kieszeni

W pierwszym okresie klapy kieszeni posiadały po trzy guziki, wspomniana litografia z 1718 r. pokazuje aż pięć guzików na każdej klapie kieszeni. Dosyć szybko jednak ilość guzików na klapach kieszeni ustaliła się na poziomie czterech na każdej klapie.

Litografia z 1718 r.

• Podsumowanie

Po tych wszystkich rozważaniach warto podsumować ilość guzików potrzebną do szustokora nowego typu, czyli po 1750 r.

• Dziewięć guzików na froncie – szt. 9
• po cztery na mankietach – razem szt. 8
• po cztery na klapach kieszeni – razem szt. 8
• dwa guziki z tyłu – szt. 2

Razem daje to nam 27 szt.

Przypisy :

1.Rene Chartrand : The French Soldier In Colonial America, Museum Restoration Service 1984

2.Taką datę podaje Bruce J. Egil w French Marine Uniforms in North America

3.Andrew Gallup, Donald F. Shaffer : La Marine. The French Colonial Soldier in Canada 1745 – 1761, Heritage Books 2008

4.Chodzi o spodnie typu bryczesy (galoty) i kamizelkę rękawową

5.Tak podaje strona kronoskaf.com

6.O istnieniu takiej litografii informuje Gallup w swej książce

7.Marta Gutkowska-Rychlewska : Historia Ubiorów, Wyd. Ossolineum, Warszawa, Karków, Wrocław 1968 r.